Powiatowe obchody 80. rocznicy Tragedii Górnoślaskiej

1 Kwietnia 2025

Za nami powiatowe obchody 80. rocznicy Tragedii Górnoślaskiej. 31 marca oficjalnie otwarto wystawę pn. „Tragedia 1945 roku. Ofiary działań wojennych oraz aresztowań, deportacji i pracy przymusowej w ZSRR z gmin dzisiejszego powiatu bieruńsko-lędzińskiego”. Wydarzenie to poprzedzało złożenie kwiatów pod pomnikiem pamięci Ślązaków prześladowanych, eksterminowanych i zesłanych na tereny Związku Sowieckiego w roku 1945, który znajduje się na cmentarzu przy Sanktuarium św. Walentego w Bieruniu. Kwiaty oraz znicze pod pomnikiem złożyły delegacje władz samorządowych powiatowych i gminnych, Komendy Powiatowej Policji w Bieruniu, delegacje stowarzyszeń, mieszkańców oraz Śląskiej Partii Regionalnej. Otwarcie wystawy zakończyło się prelekcją poświęconą wydarzeniom Tragedii Górnośląskiej na terenie gmin dzisiejszego powiatu bieruńsko-lędzińskiego prowadzoną przez historyka Piotra Knapczyka.

Wystawę przygotowano z okazji obchodzonej w bieżącym roku osiemdziesiątej rocznicy wydarzeń, które przeszły do historii jako „Tragedia Górnośląska”. Temat „Tragedii Górnośląskiej” jest zagadnieniem złożonym i trudnym w szczególności na terenie Górnego Śląska. Decyzje podejmowane przez najwyższe władze Związku Radzieckiego odcisnęły trwałe piętno na ludności tego obszaru.

Wystawa opisuje wydarzenia począwszy od momentu wkroczenia pierwszych jednostek radzieckich do poszczególnych miejscowości powiatu. Wkroczenie Armii Czerwonej wiązało się z brutalnymi walkami, w wyniku których zginęło wielu mieszkańców – zarówno przypadkowo, jak i w wyniku celowych egzekucji przeprowadzanych przez czerwonoarmistów. Po zajęciu regionu rozpoczęła się fala aresztowań. Ludność Górnego Śląska, uznana przez ZSRR za „żywe reparacje wojenne”, była aresztowana i masowo wywożona do obozów pracy w głąb Związku Radzieckiego. Mężczyźni w wieku od 16 do 50 lat byli internowani, a następnie transportowani w prymitywnych warunkach do łagrów, gdzie zmuszano ich do niewolniczej pracy.

Po zakończeniu wojny losy deportowanych i ofiar radzieckich represji zostały wyparte ze świadomości społecznej. W okresie PRL temat wywózek Górnoślązaków pozostał przedmiotem politycznej amnezji – oficjalna narracja historyczna skupiała się na „wyzwoleniu” regionu przez Armię Czerwoną, pomijając kwestie przemocy, grabieży i deportacji. Dopiero po 1989 roku możliwe stało się systematyczne badanie i upamiętnienie tych wydarzeń. Obecnie „Tragedia Górnośląska” jest jednym z kluczowych zagadnień w dyskusji nad powojennymi losami regionu.

Cichym przewodnikiem po wystawie jest postać Pawła Ryszki – Ślązaka, mieszkańca Jajost. W czasie I wojny światowej służył w Armii Cesarstwa Niemieckiego. We wrześniu 1939 roku walczył w szeregach Wojska Polskiego i został ranny. W 1945 roku został wywieziony do pracy przymusowej w ZSRR. Po kilku latach udało mu się powrócić z niewoli i opowiedzieć swoją historię. Na ekspozycji znalazły się obiekty związane z jego dziejami. Są to m.in. dokumenty, fotografie oraz militaria.

Odtworzenie tych wydarzeń służy nie tylko upamiętnieniu ofiar, ale także przywróceniu prawdy historycznej na temat powojennej sytuacji Górnego Śląska. Ekspozycja podkreśla, że to, co przez dziesięciolecia było przedstawiane jako wyzwolenie, w rzeczywistości było początkiem kolejnej fali cierpień dla mieszkańców regionu.

„Tragedia 1945 roku” to wystawa, która wypełnia historyczną lukę i przywraca pamięć o ofiarach wydarzeń, które przez dekady pozostawały tematem tabu.

Ekspozycja jest efektem współpracy Starostwa Powiatowego w Bieruniu z Muzeum Miejskim w Bieruniu (w organizacji) oraz osobami prywatnymi. Treść merytoryczna została oparta na dokumentach archiwalnych, relacjach świadków i opracowaniach historycznych. Wystawa przedstawia konkretne ludzkie historie, imienne listy poległych, zamordowanych i deportowanych.

Ekspozycja dostępna jest dla zwiedzających w kwietniu w Galerii Starostwa,w godzinach pracy urzędu.